Bargłówka
Kapliczka przydrożna św. Rocha (obecnie) zbudowana na planie zbliżonym do kwadratu w 1920 roku (wg sprawujących opiekę nad kapliczką właścicieli posesji nr 37 – znacznie starsza), ma czworoboczną wieżyczkę sygnaturki. Wewnątrz drewniana, polichromowana rzeźba św. Jana Nepomucena.
Kozłów
Kościół pw. św. Mikołaja + dzwon Urban na wieży
Pierwotny romański kościół to prezbiterium obecnego kościoła. Był zbudowany z kamienia, a jego początki mogły sięgać XI/XII wieku. Wkoło kościoła znajdował się cmentarz. Obok kościoła znajdowała się dzwonnica, w której 1410 roku został zawieszony, prawdopodobnie najstarszy na Śląsku, ważący około 600 kg dzwon Urban. W kościele znajdowała się również krypta, która wraz z kamiennym sklepieniem prezbiterium zawaliła się na przełomie XVIII/ XIX wieku. W latach 1540 -1545 kościół został powiększony, dobudowano część nawy głównej do wysokości obecnego bocznego wejścia. Pod koniec XVI wieku kościół został przejęty przez protestantów. Katolicy gromadzili się na nabożeństwach w budynku plebanii. W XVIII wieku w Kozłowie ubywało protestantów, a kościół popadał w ruinę.
Katolicy przejęli go na nowo pod koniec XIX wieku. Kościół był tak zniszczony, że nawet rozważano jego zburzenie i wybudowanie nowego. Przeważył jednak pogląd, żeby go odbudować. W 1904 roku naprawiono dach i kościół pokryto gontem. W 1924 podjęto decyzję o kapitalnym remoncie i powiększeniu kościoła. Połączono go ze stojącą na przedłużeniu kościoła dzwonnicą. W miejscu dzwonnicy rozpoczęto budować wieżę, która miała mieć wysokość 38 metrów. Niestety kryzys gospodarczy w latach 1926 – 1927 oraz budowa nowego kościoła w Brzezince sprawiły, że budowy wspomnianej wieży nie dokończono. Prowizorycznie zakończono ją drewniana konstrukcją w oczekiwaniu “na lepsze” czasy. Wymieniono całą konstrukcje dachu, kościół pokryto dachówką. Sprowadzono z nieznanej parafii XVIII wieczny ołtarz główny, w którym umieszczono obraz głównego patrona św. Mikołaja. W uroczystość św. Apostołów Piotra i Pawła w 1928 roku konsekrowano rozbudowany kościół, dodając jako patronów drugorzędnych świętych Apostołów Piotra i Pawła. W okresie drugiej wojny światowej zdjęto dzwony, jak w wielu innych parafiach, z przeznaczeniem na złom. Zabytkowy dzwon, jako że był spiżowy a przez to nieprzydatny pozostawiono, dzięki temu nie podzielił losu tysięcy innych dzwonów z terenów Rzeszy i okupowanych terenów, przetopionych na potrzeby wojny. Kościół był obsługiwany przez księży z Brzezinki, którzy 10 stycznia 1944 roku zostali zamordowani przez wojska sowieckie na pobliskich łąkach. Po wojnie Kozłów został przyłączony do parafii Brzezinka, a kościół był formalnie filią parafii Brzezinka. W 1964 roku ksiądz Eugeniusz Piotrowski zamieszkał w Kozłowie i rozpoczął budowę nowej plebanii. Jego staraniem, w 1980 roku dekretem biskupa Alfonsa Nossola, została na nowo erygowana parafia w Kozłowie pod wezwaniem św. Mikołaja.
Dworek “Pod Platanem”- dawna kuźnia miedzi ul. Marcina
W Kozłowie znajduje się pochodzące z XIV w. grodzisko stożkowate. Prawdopodobnie w tym miejscu w XV w. znajdował się gródek obronny rodziny Kozłowskich, później przebudowany na dwór. Znaczna część Kozłowa, w tym również dwór został zniszczony w czasie wojny trzydziestoletniej, zapewne około 1626 r., kiedy w okolicy znajdował się obóz wojsk duńskich, oblegających pobliskie Gliwice. Nie posiadamy informacji czy rezydencja Kozłowskich została później odbudowywana i jakie były jej dalsze losy. Dzieje majątku w Kozłowie od końca XVII w. są niestety w ogóle mało znane.
W północnej części wsi czynna była od XVII do początku XX wieku kuźnia żelaza, w 1835 roku powiększona o kuźnię miedzi, znana pod niemiecką nazwą Kupferhammer. Praca w kuźni odbywała się za pomocą młota uruchamianego przez koło wodne (zniszczone w czasie działań wojennych w 1945 roku).
Do dziś przetrwały pozostałości kuźni, między innymi staw i dom właściciela z początku XX w. Obiekty dawnej kuźni zostały odnowione i zaadaptowane na restaurację i ośrodek rekreacyjny „Pod Platanem” (ul. Marcina 5). Obecnie mieści się tu Dworek z pokojami hotelowymi umieszczonymi w dwóch budynkach, restauracja dla 200 osób, sala konferencyjna, sala bilardowa, sauna, siłownia i gabinety odnowy biologicznej. Kompleks posiada rozbudowane zaplecze rekreacyjne z takimi obiektami jak hala sportowa, odkryte korty tenisowe, staw z molo, kryty basen. Otoczony jest pięknym parkiem, w którym rośnie m.in. platan klonolistny (obw. 270cm) oraz buk pospolity (obw. 358cm). Pomimo dużych zniszczeń, jakich dokonał czas i ludzie, zabytkowy obiekt powrócił do dawnej świetności dzięki nowym gospodarzom. Dom właściciela kuźni bywa również nazywany dworkiem. Jest to budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie prostokąta, parterowy, z dwukondygnacyjnymi ryzalitami zamkniętymi trójkątnymi przyczółkami, nakryty dachami dwuspadowymi z nowszymi lukarnami, wykonanymi z dachówki. Bryła budynku rozczłonkowana, urozmaicona licznymi ryzalitami, balkonami, lukarnami i gankiem. Elewacje ożywiają proste obramowania otworów okiennych
Obelisk Juliusza Rogera
W lesie koło Kozłowa wznosi się krzyż upamiętniający jedną z najciekawszych postaci związanych z naszym regionem. Krzyż przypomina, że w tym właśnie miejscu zmarł Juliusz Rogera – lekarz, społecznik, entomolog i badacz polskich pieśni.
Roger, pochodzący z południowych Niemiec, w wieku 28 lat zostaje lekarzem przybocznym księcia Raciborza i wraz z nim przybywa do Rud. Prócz pracy dla księcia pomaga miejscowej ludności, więc aby się z nią porozumieć, uczy się języka polskiego. Pisane w tym języku pieśni zafascynowały Rogera, a plonem tej fascynacji było wydane w 1863 r. dzieło „Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku z muzyką” zawierające prawie 550 pieśni śląskich. Na wdzięczną pamięć Ślązaków zasłużył sobie także swoją dobroczynnością. Z narażeniem życia walczył z tyfusem głodowym i innymi chorobami nękającymi wówczas okoliczną ludność. Z jego inicjatywy zbudowano szpital w Rudach, rozbudowano – w Pilchowicach i rozpoczęto budowę szpitala dla kobiet w Rybniku.
7 stycznia 1865 r., towarzysząc księciu podczas polowania w lasach między Rachowicami a Kozłowem, zaledwie 46-letni Juliusz Roger niespodziewanie umiera na udar serca. Jego śmierć wywołała powszechną żałobę, a pogrzeb stał się wielką manifestacją. Dziś obelisk Rogera skłania do refleksji nad złożonością historii tego regionu i nad siłą jego rodzimej kultury zdolną fascynować i inspirować.
W miejscu śmierci Rogera stoi krzyż, a pod nim kamień w kształcie serca, na którym wypisane są słowa wiersza w języku niemieckim, które zadedykował swojemu przyjacielowi Hoffmann von Fallersieben; „ Głęboko w serca nasze się wpisałeś, Kim dla nas byłeś, tym pozostałeś, W wiedzę i dobroć wielce bogaty Śpieszyłeś z pomocą dla każdej chaty Dla Twoich (dla nas) byłeś przyjacielem, doradcą Dla chorych pociechą, dla biednych ojcem.”
Kapliczka na kurhanie przy Wiejskiej
Wczesnośredniowieczne grodzisko, a na nim barokowa kapliczka św. Jana Nepomucena z 1780 r. Wewnątrz stiukowa rzeźba uśmiechniętego św. Jana Nepomucena, ok. 1780, na profilowanej konsoli. Kaplica zbudowana jest na planie prostokąta, dach dwuspadowy kryty dachówką. Otwór drzwiowy sklepiony łukowo. Nad drzwiami, w części dachowej, wmurowane kawałki cegły tworzą kształt krzyża. Kaplica została odnowiona w drugiej połowie XIX wieku, a około roku 2000 miał miejsce kolejny remont.
Przypuszczalnie figura świętego Jana Nepomucena, pochodzi z czasu budowy kaplicy, a więc z 1790 roku. Podobnie dwie figury aniołów znajdujących się z prawej i lewej strony świętego. W roku 2003 figury te zostały odnowione przez raciborskiego artystę A. Joszko. Figury Jana Nepomucena i aniołów przytwierdzone są do ściany kaplicy, figurę świętego umieszczono na konsoli. Anioł po lewej stronie świętego trzyma jeden z jego atrybutów – księgę, natomiast anioł z prawej strony, wskazuje na świętego.
Przy figurze świętego Jana co roku odprawiane jest nabożeństwo majowe. Ma to miejsce w jedną z czterech niedziel majowych.
Rachowice
Kościół pw. „Trójcy Świętej” z 1668 r. + pomnik poległych w czasie I i II Wojny Światowej
Drewniano-murowany kościół Św. Trójcy. W wykazie z 1447 r. wymieniana jest parafia w Rachowicach. Murowane prezbiterium pochodzi z XV/XVI w. Drewniana nawa kościoła wybudowana została ok. 1668 r., nieco później (1679-88) do nawy, od strony zachodniej, dostawiono wieżę-dzwonnicę. W 1705 r. dzwonnica została zniszczona przez pożar. Wieżę odbudowano w latach 1780–90.
Kościół orientowany, otoczony cmentarzem. Nawa kościoła drewniana, o konstrukcji zrębowej, otoczona sobotami wspartymi na słupach z zastrzałami, po stronie północnej soboty oszalowane, od północy pokryta gliną i pobielona, od południa obita gontem. Nawa na rzucie zbliżonym do kwadratu, od wschodu przylega do niej węższe prezbiterium zamknięte 3-bocznie, oszkarpowane. Prezbiterium i zakrystia murowane z cegły, otynkowane. Przy prezbiterium od strony północnej znajduje się 5-boczna zakrystia. Dach wspólny dla nawy i prezbiterium, 2-spadowy, pokryty gontem. Na wieży wysoki dach namiotowy, 8-boczny, gontowy. Nad prezbiterium 6-boczna wieżyczka na sygnaturkę zwieńczona gontową kopułką. Elewacje pobite gontem. Na zewnętrznej ścianie prezbiterium znajduje się żeliwna płyta nagrobna Franciszka Imieli (odlew Huty Gliwickiej). Wieża drewniana o konstrukcji słupowej, przylegająca do nawy od strony zachodniej, w jej przyziemiu znajduje się kruchta wejściowa. Na wieży trzy dzwony odlane po II wojnie światowej w pracowni Felczyńskich w Przemyślu (wcześniejsze zarekwirowano podczas wojny).
Prezbiterium gotyckie (XV/XVI w.), murowane z cegły, węższe, wydzielone łukiem tęczowym o wykroju półkolistym. W prezbiterium i zakrystii sklepienia kolebkowe z lunetami, w nawie i kruchcie znajduje się strop płaski. Nawa prostokątna, o konstrukcji zrębowej. Od strony zachodniej nawy znajduje się chór muzyczny, 3-boczny, wsparty na dwóch drewnianych kolumnach.
Wyposażenie głównie barokowe. Ołtarz główny barokowy, sprzed 1679 r., zawierający obraz Trójcy Przenajświętszej (prawdopodobnie z XVII w.). Za ołtarzem XIX-wieczna adnotacja o pożarze w 1705 r. Ołtarze boczne późnobarokowe, z XVIII w. W ołtarzu prawym wizerunek Piety (XVIII w.), w lewym – św. Antoni z Padwy. Kosz ambony z XVII w., noga i baldachim – z XIX w. Nowe organy wykonane zostały w latach 2008-09 na wzór wcześniejszych, XVIII-wiecznych (z zachowaniem oryginalnego prospektu organowego z XVII w.) według projektu prof. Juliana Gembalskiego. Wykonawcą instrumentu był organmistrz Henryk Hober z Olesna.
Kościół położony jest na cmentarzu. Z pierwotnego ogrodzenia cmentarza zachowała się tylko drewniana bramka, kryta gontem. Przy bramce znajduje się pomnik upamiętniający poległych w obu wojnach światowych. W pobliżu zakrystii natomiast znajduje się krzyż „Męka Pańska” z 1830 r. oraz figurka św. Jana Chrzciciela..
Pomnik – Obelisk – pomnik ku czci ofiar I Wojny Światowej z 1918 roku oraz ku czci poległych na frontach i zmarłych w czasie II Wojny Światowej.
Spichlerz dworski
Drewniany spichlerz dworski pochodzi z I połowy XIX wieku i powstał jako magazyn ówczesnego folwarku, w konstrukcji sumikowo–łąkowej. Później stał się elementem zabudowań PGR-u i pełnił taką samą funkcję, aż przestał być użytkowany.
Obecnie spichlerz nie jest używany i można go oglądać tylko z zewnątrz.
Sierakowice
Kościół p.w. św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1675 r. – polichromie
Kościół pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Sierakowicach jest jedną z najstarszych pamiątek historycznych na terenie naszej gminy. Został wzniesiony w 1675 r. w stylu barokowym. Po dzień dzisiejszy zachował się wspaniały wystrój wnętrza, w tym oryginalna polichromia na drewnie.
Prowadzone od roku 2001 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach prace przygotowawcze do remontu świątyni doprowadziły do odkrycia oryginalnej polichromii. Prace zakończono i obecnie możemy podziwiać odkryte malowidła ścienne wysokiej klasy, zawierające sceny biblijne – tzw. Biblię dla ubogich “Biblia pauperom”.
Smolnica
Kapliczka przydrożna
Kapliczka św. Jana Nepomucena, ok. XIX wieku, na planie prostokąta 204 x 263 cm , otwarta półkolistą wnęką. Wewnątrz figura św. Jana Nepomucena, polichromowana, ludowa, połowa XIX wieku.
Kościółek drewniany
Smolnica to dawna osada węglarzy i smolarzy, najstarsze zachowane wzmianki źródłowe dotyczące Smolnicy pochodzą z 1228 roku. W 1447 roku w spisie świętopietrza Smolnica wymieniona jest jako jedna z 21 parafii archiprezbiteratu gliwickiego. Według wizytacji z 1687 roku kościół pw. św. Bartłomieja wzniesiony został przez protestanckich właścicieli osady ok. 1600 roku. Początkowo określany jako kaplica, na przełomie XVII i XVIII wieku został rozbudowany.
Kościół konstrukcji zrębowej, wzniesiony został na podmurówce z kamienia, na rzucie prostokąta z węższą, zamkniętą trójbocznie apsydą prezbiterium od strony wschodniej (kościół jest orientowany). Ściany i dachy kościoła pokryte są zewnątrz gontem, wieża konstrukcji słupowej szalowana jest deskami.
Elementy starego ołtarza znajdują się obecnie w nowym kościele. Pierwotny tzw. „Tryptyk Smolnicki” posiadał późnogotycką, rzeźbioną nastawę z około 1600 roku. Z wcześniejszej wersji ołtarza pochodziły zabytkowe figury, datowane na 1500 lub nawet na 1470 rok: św. Barbary i św. Doroty. Figury te pochodzą z nastawy ołtarzowej pierwszego kościoła. Do całości tejże nastawy należała figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz dwa boczne skrzydła z wyobrażeniem 12 apostołów na awersie oraz św. Jerzego i św. Katarzyny na rewersie, prawdopodobnie z drugiej połowy XVI w. Elementy starego ołtarza zabrano po wojnie do Muzeum w Raciborzu. Około 1950 roku tryptyk ów zaginął. Obecny „Tryptyk Smolnicki” to wierne odtworzenie nastawy ołtarzowej na podstawie starych zdjęć i opisów zabytku z 1894 i 1943 roku. Oprócz autentycznych figur św. Barbary i św. Doroty ołtarz zdobią podobizna Madonny i dwa boczne skrzydła. W obu skrzydłach w dwu rzędach znajdują się płaskorzeźby 12 apostołów, na zewnątrz zaś tryptyku malowidła św. Jerzego i św. Katarzyny.
Sośnicowice
Pałac Księcia Raciborskiego z XVIII w. – obecnie DPS
Najokazalszą budowlą w Sośnicowic jest wybudowany w kształcie podkowy w 1755 r. dla Karola von Hoditza późnobarokowy pałac. Pałac wzniesiono na fundamentach średniowiecznego zamku jest ozdobiony wczesnobarokowymi dekoracjami. Zbudowany z cegły. Wewnątrz zdobiony dekoracjami w stylu regencji i wczesnego rokoka. Od 1965 r. znajduje się w nim Dom Pomocy Społecznej “Ostoja”. W pobliżu pałacu znajduje się park krajobrazowy.